مەزهەب و بیروبۆچوونەکان هەر کامیان به شێوه‌یه‌ک و له ڕاده‌یه‌کى دیارى کراودا له ناو خەڵکدا لایه‌نگریان هه‌یه‌و گرینگیان ئه‌درێ و لایه‌نگرانیى مه‌زهه‌ب و بیروبۆچونه‌کان هه‌وڵ بۆ پاراستنی دین و باوڕی خۆیان بە کارێکی شیاو دەزانن. دینی ئیسلام کە لە باسی دینداری وەکوو دینی کۆتایی ناوبراوەو بەو بۆنەو تیشکی زۆری خراوەتە سەر, لەم ساڵانەی ڕابردوودا لەلایەن کەسانێکی هەلخوازەو بوەتە ئامرازێک بۆ کەڵک وەرگرتنی یەک لایەنانە.
خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەبۆنەی زۆری ڕادەی باوڕمەندانی بەو دینە وەک مەکۆی ئیسلام پەروەری و بایەخ دان و پەرەپیدانی لەقەکانی ئیسلام ناو براوەو هەر بەو بۆنەوە زۆربەی بەلاڕێ بردنەکان لەو ناوەچەدا دەکرێت. لە کوردستان ڕادەی باوڕمەندان بە ئیسلام ڕێژەیکی بەرچاوی هەیە بەڵام بەدرێژایی مێژوو کوردەکان بابەتی نەتەوەییان زۆر لەلا گرنگ و پڕ بایەخ بووەو پاش شەڕی چاڵدێران و بەکار گرتنی هەستی مەزهەبی کوردەکان بۆ قازانجی دوو دەسەڵاتی عوسمانی و سەفەوی کە بوە هۆی دابەشکردن و زۆڵم زۆری لەڕادەبەدەر بۆ سەر ئەو خەڵکە, جەماوەری کورد بە هەر باوڕێکەو هەوڵیان بۆ یەکگرتوویی و هاودەنگی زۆرتر بەبۆنەی دەرهاتن لە ژێر دەستی دیکتاتۆر و گەیشتنی دووبارە بە ئازادی ووڵات و نیشتمان داوە. دوژمنانی کورد و کوردستان ئەو کەسانەی بەرژەوەندی خۆیان لە ژێردەست بوونی کوردستان دەبینن بە کۆمەڵێک سیاسەتی قێزەون بەردەوام لە هەوڵ بۆ لەناو بردنی بیرۆکەو هەستی نەتەوەیی لە کوردستانن و بەداخەوە هێندێک کەس بە ئاسانی تووشی ئەو پیلانە گڵاوانەیان دەبن. وەک ناوبردن دەکرێ باسی ئەو ئێپیدێمیەی کە ئیستە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی تووشە لە ووڵاتانی پاکستان و ئەفغانستان کە حکومەت و پشتگری حکومەتی تیرۆریستی تاڵبانن ناو ببەین کە لەم ڕۆژانەدا درێژەدەری ڕێگای داعشن و بە پەیڕەو کردنی ئیسلامی ڕادیکاڵ و توندڕەو مەترسیان خستۆتە سەر ناوچەکەو بە پشتگیریان لە لایەن حکومەتی تیرۆریستی ئاخوندی ئێران و ڕووسیا و چین لە بەربەڵاو بوونی زۆرتریشدان. ئاژاوەو سەقام نەگرتنی ناوچەکە کۆمەڵێک بەرژەوەندی بۆ کەسانێکی دیاریکراوی تێدایەو. بابەتی کوردستانیش گرێ خواردوی ئەو گەماروەی ناوچە ئیسلامیەکانی دەوری خۆی وەک ئێران, عێراق, سوریە و تورکیەو ناوخۆی کوردستانەکانە.
سوریەو عێراق لەژێر کارگەری ئێران بۆ دروست کردنی هیلالی شیعی و تورکیەش بە خەونی ئەردوغان بۆ گەڕانەوەی دەوڵەتی سۆنە مەزهەبی عوسمانی تەواوی هەوڵی خۆیان ئەدەن کە چارەنووسی شەڕی چاڵدێران بگۆڕن. وەک ·۰۰ ساڵ پێشتر لە ئیستە ئەزمونی لەت بوونی کوردستانمان بینی تەواوی ئەم کێشەو بەردانە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پەیوەندی بە کوردستانەوە هەیە. بەرژەوەندی خوازی ئەو حکومەتانە چاوەڕوان کراوەو هەریەک هەوڵ بۆ پەرەپێدانی بیرۆکەی خۆیان ئەدەن کە حکومەتی ئاخوندی ئێران و خامنەی لە سەرەوەی هەموویانەو زۆرترین هەوڵ بۆ بەربڵاو کردنی بیرۆکە قرون وستاییەکانی بە نرخی برسیەتی و هەژاری لە ڕادەبەدەری خەڵکی ئیران و کوردستان ئەدات کە بتوانێ خۆی وەکوو یەکەم کەسی مەرجەعی تەقلید بناسێنێت. بەڵام ئەم ڕۆژانە لە عێراق کەسێکی دیکە بە ناوی موقتەدا سەدر کە وەکوو نوێنەری ئایەتوڵڵا سیستانی دیاری کراوەو لایەنگەرێکی زۆری هەیە, دژ بە هەوڵەکانی خامنەیی وێستاوەو بەرپەرچی پیلانەکانی ئەدات کە ئەمە خۆی جێگای دڵخۆشیه کە ڕۆڵی ئێران لە دەستێوەردانی حکومەتی عێراق کەمەو بێتەو یان هەر کۆتایی پێ بێت. ئەوەی ئیستە جێ باسە مەترسیکە کە ئیستە دەکرێ بیری لێ بکەینەو کە بیرۆکەکانی سەدر بۆ دەوڵەت میلەت کردنی نەتەوەی عێراقی و سڕینەوەی هەرێمی کوردستان چەنده بە ڕاستیەو نزیکەو ئەگەر بەو جۆرەش نەبێ ئەگەری ئەوەی هەیە هەوڵ بۆ دروست کردنی هەریمی ئیسلامی کوردستان بدرێت. مامۆستایانی ئایینی لە مێژووی ڕاپەڕین و بەرخۆدانی کوردستان ڕۆڵی پێشەنگ و پێشڕەویان بووەو پاش بە دەسەڵات گەیشتنی حکومەتی ئاخوندی, هاوکات هەم ئەرکی پاراستنی کلتوری کوردیان بووەو هەم سەنگەری خەباتیان چۆڵ نەکردووە. بۆیە ئیسلام وەکوو خۆی هیچ مەترسیکی بۆ سەر خەڵکی کوردستان نییەو دینێکی ئاساییە بەڵام ئەوەی کە نەورۆزی ئەمساڵ چەندین مەلاو مامۆستای ئایینی لە ژێر کاریگەری باوڕی هەڵە یان بە ئەنقەست و بە پیلان بانگەوازی حەرام کردنی جێژنی نەورۆزیان کردووە یان تەنانەت بڕیاری حەرام بوونی تالار و هەڵپەرکێ و کۆمەڵێکی دیکە لە کلتورە کوردیەکانیان داوە, دژایەتیک لە نێوان ئایین و نەتەوە دروست دەکات کە دوژمنانی میللەتی کورد ئەیانەوێت, هەروەک چۆن دەبینن لە ئێران هەوڵ بۆ بەرگری لە بەڕیوەبردنی ئەم ڕێوڕەسمە کۆن و دێرینە لە لایەن دەسەڵاتی ئاخوندیەو دراوەو هێزە سەرکوتگەرەکان هێرش و پەلاماری خەڵک ئەدەن و بەرگریان دەکەن, دەکرێ وەکوو مەترسی ناوی لێ ببەین و زۆر ئاگاداری بین.ڕاستی ئەوەیە کە بیر و باوڕ لە حکومەتی خاوەن دیمۆکراسی و سێکولار دەبێ ئازاد بێت و ڕێز لە هەموو ئایین و مەزهەبەکان بگیرگێت.
بەڵام بوونی بابەتێکی کۆمەڵایەتی و ژێر دەست بوونی خەڵک لە یاسا بەناو ئیسلامیەکان و هێرش و هەوڵ بۆ سڕینەوەی کلتور و شۆناسی نەتەوەیی زۆر گرنگەو دەبێ پێش ئەوەی ببێت بە ئێپیدێمیکی بەربڵاو بەرەنگاری ببینەو. نەتەوەی چەوساوەی کورد دەبێ ناسیونالیزمی کوردی بپارێزێت و نەهێڵی داگیرکەر بە هیچ پیلانێکەو مێژووی چەن هەزار ساڵەی نەتەوەکەمان بخاتە بەر مەترسی. حکومەتی ئاخوندی ئێران ۴۳ ساڵە لە هیچ پیلانێک بۆ هێرش کردن و لەناو بردنی کلتوری کوردی خۆی ناپارێزێت و زۆر بە سەختی لە هەوڵی سڕینەوەیدایە. میللەتی کورد سەرەڕای بوونی ئەو هەموو کۆسپ و تەگەرانەی کە دەخرێتە سەر ڕێگایان شێلگیرانەو نەترسانە لە بەڕێوە بردنی ڕێوڕەسمەکان و پەروەردەی مەکتەبی کوردایەتی خەبات دەکەن و دەزانن بە لەناو بردن و ڕووخانی حکومەتی ئاخوندی کوردستان و ئێران و ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ڕەنگی ئاسایش و سەقامگیری دەبینێ.
